نیچه و حقیقت

فردریش ویلهلم نیچه سال 1844 در ایالت ساکسونی در آلمان به دنیا آمد. در دانشگاه در زبان و معارف لاتین و یونانی، دانشمندی فوق‌العاده درخشان شد و هنوز بیست و چند سال بیشتر نداشت که به کرسی استادی رسید، چیزی که تا آن زمان تقریبا بی‌سابقه بود. بعد به تدریس و دانشگاه پشت پا زد و به کنج عزلت نشست و فیلسوف شد. 16 سال سیل نوشته از قلمش جاری بود. بیشتر نوشته‌هایش کتاب‌های کوتاه یا کتاب‌هایی شامل مقالات و گزیده‌گویی‌ها است. از شناخته‌ترین‌شان زایش تراژدی و انسانی، زیاده‌انسانی و دانش طربناک و فراسوی نیک و بد و تبارنامه اخلاق را می‌توان نام برد و مشهورترین‌شان چنین گفت: «زرتشت است... او روحانی‌زاده بود. پدرش که پیش از رسیدن نیچه به 5 سالگی مرد، کشیش کلیسای لوتری بود. مادرش میل داشت پسرش کشیش بشود. نیچه به مدرسه شولپفورتا، معروف‌ترین مدرسه شبانه‌روزی پروتستان‌ها در آلمان رفت و وقتی وارد دانشگاه بن شد، اول علم کلام خواند.» (فلاسفه بزرگ، صص 384، 385 و 386‌

 

فلسفه و اندیشه در طول تاریخ بیش از 2000 ساله خود، فراز و نشیب‌های بسیار به خود دیده است. هر فیلسوف و اندیشمند تازه، بنیانی جدید بر مبنای شناخت خود از هستی و حقیقت ارائه می‌کند و به رد و نقض اندیشه‌های پیشین می‌پردازد. گویی زمان، خطی ممتد روبه‌جلوست و راه حقیقت همچون نظریه تکامل داروین، سیر محتومی رو به جلو دارد. این مسیر فکری از سقراط، نخستین یونانی خردمدار مهم تاریخ فلسفه آغاز می‌شود و تا هگل، واپسین فیلسوف مهم مدرن که نظریه پایان تاریخ را مطرح می‌کند، ادامه می‌یابد؛ اما این محتومیت و جزمیت بی‌مبنا با ظهور شاعر  فیلسوفی آلمانی به نام فردریش ویلهلم نیچه شکسته می‌شود. نیچه زمان را خطی نمی‌بیند و در نظریه تکرار ابدی خویش این موضوع را اتخاذ می‌کند که تاریخ، حرکتی دوار دارد و بر چرخه‌های عظیم حرکت می‌کند، به شکلی که همه چیز به معنای حقیقی تا ابد می‌چرخد و به طور بی‌پایان برمی‌گردد و تکرار می‌شود. «روند تاریخ، روندی چرخه‌ای است نه روندی خطی و نه روندی پیش‌رونده». (به نقل از نیچه در نیچه، هایدگر و گذار به پسامدرنیته، ص 169)‌ با وجود این شاید چرخ زمان بهترین تعبیری باشد که بتوان برای مفهوم پیچیده زمان به کار برد. از همین‌‌جا وجه تمایز مهم نیچه از گذشتگان خود نمایان می‌شود. نیچه بنیانی تازه در فلسفه  چه در شیوه‌ اندیشیدن و چه در شیوه بیان  پایه می‌گذارد. این نگاه تازه به تفکر، از به چالش کشیدن نخستین فیلسوف خردمدار یونان یعنی سقراط آغاز می‌شود.
نیچه براحتی بردگی بی‌چون و چرای فیلسوفان را نسبت به خرد نکوهش می‌کند و روان‌شناسانه به هستی و روابط پنهان عالم می‌نگرد. اهمیت قائل شدن برای پراکسیس یا همان کنش و عمل در مقابل تئوری بی‌مصرف، اگرچه از هگل که در واپسین نفس‌های مدرنیته می‌زیست آغاز شد، اما با نیچه معنایی دیگرگون یافت.
«سقراط به دلیل نفرت بیمار‌گونه‌اش از زندگی، این وهم را پرداخت که خرد می‌تواند وضعیت سوگبار زیستن در جهان را درمان کند. او تنها در پایان زندگی خویش به بی‌بنیاد بودن این باور معتقدانه به خرد پی برد. همین اشتباه که میراث واقعی و عظیم اوست، دوران شکوفایی خود را در علم فرومایه مدرن طی کرد.» (همان، صفحه 113)‌.
نیچه اما هرچه می‌گوید در ستایش عشق به زندگی است، در زدودن هر آنچه نفرت بیمارگونه نسبت به آن ایجاد می‌کند. او منشاء این نفرت را روح کینخواهی می‌داند که  در گفتار چهارم زرتشت با عنوان بازگشت جاودانه به آن می‌پردازد.